Η πολυπολιτισμικότητα οδηγεί στην κοινωνική απάθεια!

Ενα από τα πιο συχνά επαναλαμβανόμενα κλισέ της εποχής μας είναι ότι ο καπιταλισμός και ιδιαίτερα ο καταναλωτισμός οδηγούν στην πολιτική απάθεια και στην απομόνωση των ατόμων. Ομως μια πρόσφατη, πολύ σημαντική κοινωνιολογική έρευνα στις ΗΠΑ φαίνεται να θέτει σε σοβαρή αμφισβήτηση αυτές τις θεωρίες. Τα αίτια της προοϊούσας απομόνωσης του ατόμου από την κοινωνία, που παρατηρείται στις βιομηχανικές κοινωνίες, θα πρέπει να αναζητηθούν αλλού: στην αύξηση της πολιτισμικής και εθνοτικής ποικιλομορφίας που προκαλεί η μετανάστευση.

Σύμφωνα με αυτή την έρευνα, όσο μεγαλύτερη είναι είναι η ποικιλομορφία σε μια κοινότητα τόσο μικρότερος είναι ο αριθμός των ατόμων που ψηφίζουν, που προσφέρονται για εθελοντική εργασία, που συνεισφέρουν σε φιλανθρωπικές ενέργειες και που συμμετέχουν σε κοινοτικές δραστηριότητες. Επίσης, η ποικιλομορφία οδηγεί και σε υπονόμευση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους γείτονές τους. Ετσι στις γειτονιές που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ποικιλομορφία, οι γείτονες εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο κατά 50% λιγότερο σε σχέση με πιο ομοιογενείς κοινότητες.

Υπεύθυνος για την έρευνα είναι ο γνωστός καθηγητής πολιτικών επιστημών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Ρόμπερτ Πάτναμ. Η μελέτη διήρκεσε 4 έτη, είχε ως δείγμα 30.000 άτομα από όλη την Αμερική. Μερικά από τα ευρήματα της έρευνας είχαν διαρρεύσει στις αρχές του έτους (δες «Ε» 15/01/07), όμως μόλις πρόσφατα δημοσιεύθηκε ολόκληρη η μελέτη στην επιστημονική επιθεώρηση Scandinavian Poltical Studies. Ο Πάτναμ είναι γνωστός για τις έρευνες σχετικά με το «κοινωνικό κεφάλαιο»: Ο όρος αυτός αναφέρεται στα κοινωνικά δίκτυα -από δίκτυα φίλων μέχρι ενώσεις γειτόνων- που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πολιτειακή ευημερία του ατόμου. Οταν το κοινωνικό κεφάλαιο είναι υψηλό, οι κοινότητες ευημερούν. Οι γειτονιές είναι πιο ασφαλείς, τα άτομα είναι πιο υγιή και υπάρχει μεγαλύτερη συμμετοχή στην πολιτική ζωή της χώρας. Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι το εργαλείο που επιτρέπει στα άτομα να βρουν εργασία και στους γείτονες και σε άλλες μικρές ομάδες να ελέγχουν την εγκληματικότητα, να λύνουν διάφορα προβλήματα και να δημιουργούν μια αίσθηση κοινότητας. Επίσης, η παρουσία ισχυρού κοινωνικού κεφαλαίου σε μια κοινότητα συνδέεται με μεγαλύτερη κοινωνική ανοχή προς τις μειονότητες και υψηλό βαθμό υποστήριξης για πολιτικές ελευθερίες.

Στην έρευνά του ο Πάτναμ είχε σκοπό να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο η πολιτισμική/εθνοτική ποικιλομορφία επηρεάζει τη ζωή μας στην κοινωνία και κατ' επέκταση το κοινωνικό κεφάλαιο. Ετσι στο πλαίσιο της έρευνας προσπάθησε να βρει πώς αισθάνονται τα άτομα για τους γείτονές τους, τον βαθμό εμπιστοσύνης τους προς τις τοπικές αρχές, τη διάθεσή τους να συμμετέχουν σε κοινοτικές πρωτοβουλίες και εν γένει τον βαθμό ευτυχίας τους.

Τα αποτελέσματα ήταν συνταρακτικά και εντελώς αντίθετα απ' αυτά που ανέμενε ο Πάτναμ. Βραχυπρόθεσμα, τουλάχιστον, η ποικιλομορφία έχει καταστροφικές συνέπειες στο κοινωνικό κεφάλαιο της κοινότητας. Οπως γράφει: «στις κοινότητες με τον μεγαλύτερο βαθμό ποικιλομορφίας τα άτομα τείνουν να μην εμπιστεύονται τους γείτονές τους -ανεξάρτητα από την εθνική καταγωγή ή το χρώμα του δέρματός τους-, να μην έχουν επαφή ακόμα και με τους στενούς τους φίλους, να αναμένουν τα χειρότερα από την κοινότητα και τους ηγέτες της, να προσφέρονται λιγότερο για εθελοντική εργασία, να ψηφίζουν σπανιότερα και να κάθονται δυστυχείς μπροστά στην τηλεόρασή τους».

Ιδιαίτερα σημαντικό ήταν το εύρημα ότι στις κοινότητες με μεγάλη ποικιλομορφία υπάρχει μεγαλύτερη έλλειψη εμπιστοσύνης -όχι απλώς μεταξύ ατόμων διαφορετικών εθνοτήτων, αλλά και μεταξύ ατόμων της ίδιας εθνότητας.

Αυτό που συμβαίνει στις πολυεθνικές κοινότητες είναι ότι οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν χελώνες -κρύβονται δηλαδή στο καβούκι τους. Οι έρευνες του Πάτναμ θέτουν σε άμεση αμφισβήτηση δύο από τις κυρίαρχες θεωρίες σχετικά με τη μετανάστευση και τις επιπτώσεις της. Η πρώτη θεωρία υποστηρίζει ότι η ποικιλομορφία σε μια κοινότητα προκαλεί ένταση και τριβές. Η δεύτερη, αντίθετα υποστηρίζει ότι η ποικιλομορφία, στον βαθμό που επιτρέπει σε άτομα διαφορετικών εθνοτήτων να έχουν επαφή μεταξύ τους, οδηγεί σε αύξηση της κατανόησης και ανοχής του «Αλλου».

Ομως, όπως έδειξε η έρευνα του Αμερικανού καθηγητή τίποτα από τα δύο δεν ισχύει. Ούτε μεγαλύτερη ένταση αλλά ούτε και μεγαλύτερη αρμονία παρατηρείται στις πολυπολιτισμικές γειτονιές. Αυτό που παρατηρείται είναι μεγαλύτερη απομόνωση του ατόμου από τον κοινωνικό του περίγυρο και μεγαλύτερη κοινωνική απάθεια -τα άτομα με άλλα λόγια «μπαίνουν στο καβούκι τους».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο σοκ από τα ευρήματα το έπαθε ο ίδιος ο Πάτναμ που ήταν θερμός υποστηρικτής του πολυπολιτισμικού μοντέλου. Γι' αυτό δαπάνησε αρκετό χρόνο διασταυρώνοντας και επαληθεύοντας τα αποτελέσματα της έρευνας προτού αποφασίσει να τη δημοσιοποιήσει.